زیبایی شناسی: قسمت دوم
در بخش پایانی قسمت اول، این سوال رو طرح کردیم که “یه فیلسوف هنر دقیقا باید چه چیزی رو بررسی کنه تا متوجه زیبایی یا زشتی پدیده ای بشه؟” در جواب به این پرسش، سه نوع دیدگاه پیرامون زیبایی شناسی رو باید در نظر داشت که هر سه، استدلال مختص به خودشون رو دارند:
1- مطالعه “مفاهیم” زیبایی شناسانه، یا به طور مشخص تر، مطالعه “زبان نقد” که در اون قضاوت‌های مشخصی مطرح شده و به همراه منطق و توجیه شون نمایش پیدا می کنند. ادموند بورک در رساله مشهور خودش به نام “پیرامون شاهکار و زیبا” (On the Sublime and Beautiful) (1757 م) سعی کرد بین این دو مفهوم زیبایی شناسانه تمایز قائل بشه و با مطالعه ویژگی های این دو مفهوم، قضاوت‌های انسانی از این دو رو مورد ارزیابی قرار بده. تمایز بورک بین شاهکار (Sublime) و زیبا (Beautiful) بسیار تاثیرگذار و نشان دهنده نوع غالب نقد معاصر بود. در سال های اخیر، فلاسفه به تمرکز بر مفاهیم نظریه ادبی مدرن تمایل پیدا کرده اند – به عنوان مثال: نمایش، بیان، فرم، شکل و میزان بیان حالات احساسی.
مطالعه فوق، اهداف دوگانه ای رو دنبال می کنه: نشون دادن اینکه این توصیفات چگونه مورد توجیه قرار میگیرند (در صورت وجود توجیه) و اینکه چه چیزی در تجارب انسان ها از اونچه در اشیاء بیان شده، تفاوت میگذاره.
2- مطالعه فلسفی حالات ویژه ای از ذهن – پاسخ ها، نظرات و احساسات – که گفته میشه در تجربه زیبایی شناختی دخیل اند. بنابراین، در اثر مهم زیبایی شناسی معاصر یعنی “نقد قضاوت” (The Critique of Judgment) (1790 م) امانوئل کانت مشخصه های متمایزکننده زیبایی شناسی نزد “قضاوت” رو مشخص کرد که در اون، ما موضع خاصی رو در برابر اشیاء اتخاذ و اون ها رو از علایق علمی و دغدغه‌های کاربردی خودمون جدا می کنیم. بنابراین، کلید حوزه زیبایی شناسی، در نظری “جدا/سلب کننده علاقه” است که ممکنه در مقابل هر شیئی داشته باشیم و به اشکال مخالف و بعضل متضادی خودش رو نشون بده. اخیرا، فلاسفه – برخلاف تئوری مکان یابی/موضع گیری کانت – سعی کرده اند مفاهیم “نظر زیبایی شناسانه” و “تجربه زیبایی شناسانه” رو با توجه به پیشرفت های حوزه روان شناسی فلسفی (که خودش وامدار افرادی مثل هگل -هستی شناس و ویتگنشتاینه) به روش‌های دیگه‌ای بیان کنند.
3- مطالعه فلسفی شیء زیبا از منظر زیبایی شناسی. این دیدگاه بیانگر این نظره که مسائل زیبایی شناسی ابتدا به ساکن به این دلیل وجود دارند که جهان، شامل نوع ویژه ای از اشیاء هست که ما در برابرشون به صورت انتخابی عمل کرده و اون ها رو با اصطلاحات زیبایی شناختی مورد خطاب قرار می‌دیم. نوع معمولی که شامل اشیای زیبا میشه، اون دسته است که آثار هنری رو تشکیل میده. همه انواع دیگه موجودات زیبایی شناسانه (مناظر، صورت ها و مانند اون ها) فقط بخاطر اینکه و تا جایی که به عنوان هنر دیده میشند (یا حداقل چنین ادعا میشه) در این دسته جای می گیرند.
ممکنه این سه دیدگاه به نتایج ناهمگونی منجر بشه، همانطور که ممکنه نتایج هماهنگی داشته باشند.
در قسمت بعدی به موجود/چیز/شیء زیبا (Aesthetic Object) میپردازیم…
نویسنده: محمد عامریان
منتشر شده در نسخه ششم ماهنامه دیجیتال هنرهای تجسمی پآن آرت